De expositie ‘Textile Now – elke draad een verhaal’ speeltin op wat textiel in veel culturen al sinds mensenheugenis doet en wat nog steeds actueel is, al heet het nu storytelling: verhalen vertellen en doorgeven. Hedendaagse kunstenaars vertalen in textiel de verhalen die er voor hen toe doen. In hun installaties en wandkleden snijden zij actuele maatschappelijke thema’s aan, zoals het zoeken naar verbinding, gender en intimiteit, het koloniale verleden en het klimaatvraagstuk.
doorCorien Ligtenberg
Een installatie met wervelende klokrokken, filmpjes die op de wanden zijn geprojecteerd en een kakofonie aan geluiden trekt de bezoeker meteen na de entree de expositieTextile Nowin. De rokken zijn onderdeel van de installatie‘Dilanti di Biento’(Voor de wind gaan) van Alydia Wever en Ryan Oduber. Met dit gezamenlijke project willen zij hun Arubaanse roots eren, maar ook de erfenis van het koloniale verleden voelbaar maken. De rokken, die over elkaar heen vallen, bevatten talloze verwijzingen naar Aruba: in schelpen en kiezels, in teksten in het Papiamento, in afbeeldingen van bloemen en planten, maar ook in zilveren Douwe Egberts-lepeltjes met de kaurischelp, een referentie aan het slavernijverleden, en in flesjes Caribisch zeewater, die symbool staan voor de overtocht.
De expositie maakt indruk door de esthetiek en het ambacht
Het idee voor de expositie kwam voort uit de tweejaarlijkse Kunst Opdracht van het Mondriaan Fonds aan het museum. Die opdracht brengt een presentatieverplichting met zich mee. Het getoonde werk is merendeels in opdracht voorTextile Now gemaakt – aangevuld met aankopen en bruiklenen – en vervaardigd in het TextielLab. De kunstenaars ontwikkelden hun plannen in nauwe samenwerking met de deskundigen van het TextielLab en werden daardoor ook weer getriggerd en geïnspireerd, zoals in diverse filmpjes te zien is. De expositie prikkelt niet alleen door de boodschap die de werken afgeven, maar maakt zeker ook indruk door de esthetiek en het ambacht van het getoonde werk.
InTextile Now, aantrekkelijk vormgegeven door Studio Wendy Rommers, kan de bezoeker zich behalve door het tentoongestelde werk en de begeleidende teksten in het onderwerp verdiepen door filmpjes waarin de kunstenaars worden geïnterviewd of waarin het maakproces wordt toegelicht. Raquel van Haver werd geboren in Bogota en groeide op in Nederland. In een filmpje is te zien hoe zij bij de Wayuu, een inheemse gemeenschap in Colombia, traditionele weef- en vlechttechnieken leerde en samenwerkte met de groep. Hun technieken (en verhalen) worden van generatie op generatie aan de vrouwen doorgegeven. Twee hangmatten die de Wayuu voor Van Haver weefden, vormden de inspiratie voor haar tentoongestelde wandkleden. Daarin combineert zij traditionele, geometrische Wayuu-patronen – zoals vissenogen en het ziende oog – met haar eigen figuratieve vertaling van dieren en planten uit mythische verhalen van de Wayuu.
Tussen alle indrukken – het textiele werk zelf, bewegend beeld, muziek, gesprekken, licht, tekst – kunnen geluidsfragmenten rustig met een koptelefoon op worden beluisterd.
Luisteren naar verhalen over intimiteit
Twee van de werken kunnen fysiek worden beleefd In ‘Piles of Oxytocin Shape Dreams’ (de naam verwijst naar het ‘knuffelhormoon’ oxytocine) kan de bezoeker zich neervlijen in het knusse, kleurige kussenlandschap dat melanie bonajo in samenwerking met Théo Demans ontwikkelde en ondertussen luisteren naar verhalen over intimiteit. Voor bonajo is het cultiveren van vriendschap, intimiteit en aanraking een vorm van positief activisme. Voor de productie van de kussens werkten beide kunstenaars nauw samen met de productontwikkelaar van het TextielLab.
In de met slofjes te betreden installatie ‘ATM and River of Stars’ van Geo Wyex, een zachte, aaibare omgeving van getufte kleden en borduurwerk, vormt een geldautomaat het symbolisch epicentrum van de macht, met op het scherm de onheilspellende boodschap ‘What about running’ en de cijfers op het toetsenbord vervangen door het niet minder duistere ‘I ran away once’.
Het duivels dilemma van diepzeemijnbouw
Actueler dan het wandkleed ‘Tied to the Other Side’ van Otobong Nkanga, dat kan worden gelezen als een aanklacht tegen het mijnen van delfstoffen in de diepzee, wordt het niet. Half juli spraken in Jamaica VN-landen over diepzeemijnbouw die een duivels dilemma met zich meebrengt. De delfstoffen op de oceaanbodem zijn van groot belang om de energietransitie te doen slagen, maar het mijnen ervan zou de ecosystemen in de diepte serieuze schade kunnen toebrengen. Met alle gevolgen van dien. In haar glinsterende, diepblauwe wandkleed ‘Tied to the Other Side’ roept Nkanga een dromerige onderwaterwereld op, maar wel één waarin lichaamsdelen en apparatuur op de zeebodem dobberen.
In de wandkleden‘Nigerian Mystic Visa Temple’ en ‘High-Life Generator Orchestra’ verpakt tekenaar Karo Akpokiere zijn commentaar op de hedendaagse realiteit van zijn voormalige woonplaats Lagos in cartooneske vorm. In de kleurrijke, naïeve wandkleden van Afra Eisma, die gaan over verbinding en de hunkering naar liefde, zijn zelfs de krokodillen schattig. ‘Schilderen zonder verf’, noemt zij de getufte werken.
Mensen uit de koloniën die in zogenaamde ‘mensentuinen’ werden tentoongesteld
Indrukwekkend – door het formaat, het verbijsterende verhaal en de ingetogenheid waarmee dat wordt verteld – is de installatie ‘Our light will outlast their flags’, drie wandkleden vanpatricia kaersenhout en Roland Vázquez. Voor dit werk namen zij ansichtkaarten die rond 1900 als souvenirs werden verstuurd als uitgangspunt. Op de ansichten zien we zwart-witfoto’s van mensen uit de koloniën die (onder meer in verschillende Europese steden) in zogenaamde ‘mensentuinen’ werden tentoongesteld. Zij werden gefotografeerd in hun nagebootste ‘natuurlijke omgeving’, als dieren achter omheiningen.
De zwart-witfoto’s zijn in het TextielLab vertaald naar grote, jaquardgeweven wandkleden waarover in glanzend gekleurd garen de koloniale vlaggen zijn gelegd. De draden van de los meegeweven vlaggen zijn eenvoudig met de hand uit te trekken. Dat doen de makers tijdens de expositie samen met het publiek. Door die participatie willen zij het publiek ook aanzetten tot nadenken. Kaersenhout: ‘Het gaat erom deze symbolen van uitbuiting, onderdrukking en machtsmisbruik te ontrafelen.’
De kunstenaars hebben bij de foto’s bewust gekozen voor uitsneden waarbij mensen recht in de camera kijken. ‘Ze zijn geobjectiveerd door de “colonial gaze”’, zegt kaersenhout daarover in de publicatie bij de expositie. ‘Door ze trots en op gigantisch formaat terug te laten kijken, hebben wij geprobeerd om een tegenbeeld te creëren dat recht je ziel binnenkomt. Daarmee willen wij iets van het onrecht rechtzetten.’
Textile Now – elke draad een verhaal, tot en met 1 oktober 2023 in het TextielMuseum, Tilburg.
De gelijknamige publicatie bij de expositie bevat bijdragen van Suzan Rüsseler, Willemijn de Jonge, Pippi Dijkstra, Adelheid Smit, Geo Wyex en Stefannia Doria Rincón. Het boek is een uitgave van het TextielMuseum (ISBN 978-70962-67-8).
©Brabant Cultureel 2023
